Warto zobaczyć – film o wydarzeniach z 15 września 1914 r w naszym regionie. Projekt „Bychawa"
Treść
Warto zobaczyć – film o wydarzeniach z 15 września 1914 r w naszym regionie. Projekt „Bychawa"
Tomasz Nowakowski, płk SG w st.spocz.
Z przyczyn, o których starałem się Was informować w tym roku nie mogłem poświęcić zbyt wiele czasu na publikowanie nowych postów. Doznany uraz oka, a potem konieczność poświęcenia czasu na badania w nowym projekcie, nie pozwalały na tego rodzaju działalność. Z konieczności publikowałem więc w tym roku tylko teksty, które nie mogły czekać.
Ale po kolei! Po pierwsze chciałbym zachęcić wszystkich zainteresowanych historią cmentarzy wojennych, naszego regionu cennym filmem, który powstał przy wsparciu Gminy Zaleszany, jako inicjatywa osób w swoim czasie związanych z zespołem autorów monografii Nekropolie Wielkiej Wojny nad Wisłą i Sanem, wydanej w 2019 r. przez Muzeum Regionalne w Stalowej Woli.
Film pokazuje okoliczności i przebieg wydarzeń, których kulminacja miała miejsce pomiędzy godzinami 5.15 a 14.00 w dniu 15 września 1914 roku na terenie gminy Zaleszany, te do dziś pozostają żywe wśród lokalnej społeczności. Walki toczyły się w obrębie Kępia Zaleszańskiego, Zaleszan, Zbydniowa, Skowierzyna, Majdanu Zbydniowskiego, Wólki Turebskiej, doświadczając ciężko mieszkańców, którzy najpierw znaleźli się pod parodniowym ostrzałem artylerii obu stron, by potem stać się świadkami załamania się wśród wielkich strat austro - węgierskiego natarcia przeprowadzonego siłami 12 Dywizji Piechoty (krakowskiej) i 1 Brygady Pospolitego Ruszenia. Wielu mieszkańców wspomnianych miejscowości utraciło przy tym nieraz cały dorobek życia, kilkadziesiąt osób odniosło rany lub obrażenia, w wyniku których paru mieszkańców zmarło w następnych dniach. Ci, którzy wyszli z zawieruchy bez szwanku, musieli porządkować pobojowisko. Poległych chowano w prowizorycznych mogiłach rozproszonych po całym terenie bądź na miejscowym cmentarzu parafialnym. Do dziś o tych tragicznych zdarzeniach przypominają materialne ślady walk w postaci cmentarzy wojennych i artefaktów odnajdowanych powszechnie podczas robót drogowych czy budowlanych. Co więcej w zbiorowej pamięci mieszkańców gminy trwa niematerialny śladem zbiorowej pamięci jakim jest odprawianie co roku około połowy miesiąca września mszy polowej w intencji poległych na największym spośród cmentarzy w Kępiu Zaleszańskim. Same zaś obiekty otoczone są stałą opieką, o czym niejednokrotnie informowaliśmy.
Film zobaczyć można na FB Gminy Zaleszany (2) Facebook jak również na YouTube Wielka Wojna w widłach Wisły i Sanu
Tych którzy zechcieliby zapoznać się szczegółowo z przebiegiem walk pod Zaleszanami odsyłam do postu który umieściliśmy 22 lutego 2024 na naszym FB lub bezpośrednio do naszej strony www:
gdzie możecie zapoznać się z obszernym artykułem opartym o źródła z epoki, jaki przygotowałem kiedyś na niedoszłą z powodu epidemii, konferencję naukową, jaka miała się odbyć w Muzeum Regionalnym w Tarnobrzegu wiosną 2020 r.
Dla osób zainteresowanych historią cmentarzy wojennych równie istotną informacją będzie niewątpliwie fakt ukazania się drukiem szczegółowej monografii cmentarza wojennego w Janowie Lubelskim, obszerny artykuł (40 stron druku) będący wynikiem współpracy naszego Zespołu z Muzeum Regionalnym w Janowie Lub. został opublikowany w jego periodyku Janowskie Korzenie, Nr 43 z 2024 r. Rzecz jasna osoby śledzące nasz FB czy stronę www, miały już okazję zapoznania się z wynikami naszych badań tego obiektu, jakie publikowaliśmy od wiosny 2023 do początków 2024 r.
Na koniec informacja o bieżącej działalności naszego zespołu badawczego: większą część naszej aktywności pochłania aktualnie „Projekt Bychawa". Podjęliśmy go ze względu na fakt, że właśnie na terenie tej gminy znajdują się wielkie cmentarze wojenne będące w części pozostałością zmagań do jakich doszło tu w pierwszej dekadzie września 1914 r. To głównie tutaj (jak i w rejonie Trawnik) zatrzymana została prowadzona w kierunku Lublina ofensywa 1 Armii gen. Dankla, ponownie Rosjanie usiłowali się tu bronić w pierwszej połowie lipca 1915 r. tym razem bez sukcesu. W samej tylko Bychawie powstał na tzw Białej Górze wielki obiekt (zamieszczam 2 zdjęcia stan z jesieni br.) , charakterystyczny przez 3 wielkie kopce ziemne pokrywające mogiły masowe oraz kwatera wojenna na cmentarzu parafialnym, dotyczy to w równym stopniu pobliskich miejscowości (m. in. Piotrków, Pawłów, Zaraszów). W każdym razie oprócz Krzysztofa w kwerendy we wszelkich możliwych archiwach krajowych i zagranicznych zaangażowali się nieocenieni Radim Kapavik i Piotr Moniakowski, którzy wcześniej wspierali nas już w trakcie prac nad Janowem. W wyniku dotychczasowych poszukiwań dotarliśmy do niezwykłej ilości dokumentów źródłowych z lat 1916-1932, co już zaczęło dawać wyniki w postaci tego, co w epoce nazywano „eruirung" tj. ustalania tożsamości poległych pochowanych w tych obiektach. W zasadzie zakończyliśmy opracowywanie list poległych na obu obiektach w Bychawie, prace będziemy teraz koncentrować na kolejnych cmentarzach z okolicy. Przyznam się, że jeszcze nie mam koncepcji jak przedstawiać Wam wyniki naszych prac, zapewne zastosuję wzorzec wypracowany podczas prac nad Janowem Lub., czyli coś w rodzaju „powieści w odcinkach".
Wypada jeszcze wspomnieć o powstaniu „Projektu Karpaty", który w gruncie rzeczy jest swoistą kontynuacją już wcześniej rozpoczętych prac dotyczących cmentarzy wojennych począwszy od przełęczy Łupkowskiej dalej na wschód – kilka obiektów zostało już opracowanych, aktualnie na dokończenia czeka materiał o cmentarzach wojennych w Jasinie (w epoce Kőrösmező/Ясіня, Zakarpacie UA), powoli pracujemy nad następnymi obiektami. Miejmy nadzieję że na wzór „Projektu Maniłowa", w przyszłości przyniesie on istotną poprawę stanu wszystkich cmentarzy wojennych na terenie Karpat. Co jak pokazywaliśmy tutaj, już się na naszych oczach dokonuje (Maniłowa, Jabłonki, Łupków, Zubeńsko, Czeremcha). W każdym razie „Projekt Karpaty" został publicznie ogłoszony podczas uroczystości oddania urządzonego już docelowo cmentarza wojennego na Maniłowej w dn. 25.10.2024 r. i jest prostą kontynuacją już prowadzonych przez różne środowiska działań.
