Piaski 782 m npm – cmentarzysko na bieszczadzkim pobojowisku

05.10.2023 19:35

Treść

Jak przekonacie się czytając ten tekst, nawet wstępne opracowanie tematu, wymagało dużego nakładu pracy, stąd nastąpiła dłuższa przerwa w publikowaniu na naszym FB postów poświęconych „Projektowi Maniłowa”.

Masyw Piasków 782 m nmp góruje bezpośrednio nad drogą Cisna – Baligród. Wraz z położonym po wschodniej stronie potoku Jabłonka masywem Jawora 827 m nmp, wzniesienia te stanowią naturalną bramę zamykającą drogę do Baligrodu. To tłumaczy ich rolę w walkach, jakie rozegrały się tu w okresie stycznia – marca 1915 r. – ta z walczących stron, która panowała nad nimi, uniemożliwiała przeciwnikowi korzystanie z tej arterii komunikacyjnej. Na początku postaram się w dużym uproszczeniu przedstawić chronologię zdarzeń jakie się tu rozegrały.

Na przełomie grudnia 1914 i stycznia 1915 r. siły działającej w tym rejonie austro-węgierskiej 3 Armii cofnęły się ku południowi, zajmując pozycje obronne mniej więcej na linii szczyt Chryszczatej – przeł. Żebrak – Jaworne 992 m nmp – Wołosań 1071 m nmp – przeł. 738 m nmp. – Łopiennik. Wzdłuż osi drogi Cisna – Baligród operował wówczasX Korpus gen.por. v. Krautwalda w składzie 2 Dyw.Piech. , 24 Dyw.Piech. oraz najbardziej nas interesującej 43 Dyw.Piech. Obrony Krajowej gen. por. Schmidt v. Georgenegg, jako że w ostatniej dekadzie stycznia 1915 r., właśnie oddziały podległe tej dywizji rozpoczęły walki w rejonie Maniłowej i Piasków. Skład dywizji, w wyniku nieprzerwanego udziału w walkach od początku wojny, odbiegał od stanów przewidzianych etatem i na 22 stycznia, tj. w przeddzień planowanej ofensywy, sięgał 10 650 żołnierzy w linii, podzielonych na 13 batalionów, wspartych 9 bateriami, mających 50 dział i haubic polowych. Tych drugich było zdecydowanie mniej, jednakże na korzyść strony austro-węgierskiej oddziaływał fakt, że już w pierwszej połowie miesiąca dostarczono artylerii wymaganą normami ilość amunicji, a nawet pewne jej nadwyżki.

Armeeoberkommando zdecydowało o rozpoczęciu 23 stycznia 1915 r., kolejnej operacji zaczepnej mającej odzyskać utraconą część Galicji, tym razem zadanie toprzypadło 3 Armii Böhm Ermolli’ego i niemieckiej Südarmee, zajmujących pozycje na łuku karpackim. Co prawda dowódca 3 Armii jako priorytetowe wskazał natarcie z rejonu przeł. Użockiej, ale działania rozpoczęły równolegle wszystkie podległe mu związki operacyjne.Równocześnie do dyspozycji 3 Armii skierowano jako wsparcie jednostki ściągane z frontu bałkańskiego i ze spokojniejszych odcinków frontu rosyjskiego w Królestwie Polskim.

22.03. 1915 r. w ramach przygotowań do planowanej ofensywy 3 Armii, oddziały 43 Dyw.Piech. Obrony Krajowej zajmowały następując pozycje wyjściowe: Kołonice – płd. skraj Jabłonek-Habkowce, obsadzone naprzemiennie przez baony kuk IR 24 i 41, wsparte 2 bateriami haubic kk LFHDiv 43. Część kawalerii dywizyjnej (2 szwadrony kk LUR 1 zgrupowano w Żubraczem, a po jednym plutonie kawalerii wysłano na skrzydła dywizji w celu zapewnienia łączności z sąsiadami. Dowództwo dywizji wraz z rezerwą w postaci trzybaonowego kk LIR 36, częścią artylerii, zakładem sanitarnym i służbami tyłowymi znajdowało się w Cisnej, a kk LIR 22 wysunięto wraz z plutonem dział polowych do Łopienki. Następnego dnia lewoskrzydłowy III baon kuk IR 41działając z rejonu Kołonic miał osiągnąć dwiema grupami Maniłową i Piaski, tak by zabezpieczyć na skrzydle ruch sił głównych kuk IR 41 – bowiem jego 2 baony (I i IV) miały nacierać wzdłuż drogi przez Jabłonki, tak by zająć w ciągu dnia Bystre. Na prawym skrzydle dywizji zamierzano siłami kk LIR 22 zająć Radziejową. 23.01. w ciągu dnia udało się zrealizować zamiary na prawym skrzydle dywizji – działający tam kk LIR 22 osiągnął jednak tylko południowy skraj Radziejowej, gorzej powiodło się na lewym skrzydle nacierających, tu osiągnięto jedynie wzg. 759 m oraz szczyt Jawora(ówcześnie Las Lipowa) i dopiero wieczorem półtorej kompaniz kuk IR 41 dotarłona szczyt Maniłowej.Kolejne 2 kompanie tego pułku do wieczora zajęły przysiółek Łubne tworząc pozycję obronną w rejonie gospody przy drodze do Baligrodu. Odwód działającej tu 59 Bryg. Piech. w postaci 1 baonu kuk IR 24 i 1 baonu kuk IR 41 tego dnia przesunięto do Jabłonek, gdzie usadowiło się też dowództwo brygady i część artylerii. Ogólnie pierwszego dnia ofensywy dochodziło jedynie do starć ze słabymi rosyjskimi oddziałami osłonowymi, cofającymi się po krótkich utarczkach ogniowych, główną przeszkodą dla nacierających okazała się gruba pokrywa śnieżna zalegająca w terenie. Sam szczyt Piasków został zajęty bez walki dopiero rano następnego dnia siłami 2 kompanii. Do wieczora 24.01. pododdziały kuk IR 41 dotarły do Rabego, zajęły Bystre, a straż przednia pułku w sile 2 kompanii dotarła w rejon, gdzie obecnie znajduje się pomnik poległych żołnierzy WOP, wystawiając silną czatę na stokach Horbka 724m nmp, obsadzonego przez pododdziały rosyjskiego 49 Brzeskiego pp. Następnego dnia najdalej na północ dotarła jedna kompania kuk IR 41, osiągając przełęcz 576 m na drodze z Rabego do Roztok, zaś dowództwo 59 Bryg. Piech. przesunęło się do Łubnego, a dowództwo 43 LITD do Jabłonek. Na 26 stycznia d-ctwo 43 LITD planowało, że zajęty zostanie Baligród i Roztoki Dln., co zostało faktycznie zrealizowane – austro-węgierska straż przednia zajęła przed nocą pozycję osłonową pomiędzy Baligrodem a Mchawą, w rejonie znajdującej się tam przydrożnej gospody. Jednocześnieokazało się, że Rosjanie przygotowali silne pozycje polowe, zabezpieczone rozbudowanymi zasiekami z drutu kolczastego, ciągnące się przez Wierch – Kiczerkę 580 m nmp na zachodnim biegu Hoczewki oraz po wschodniej stronie potoku na stokach Kiczerki 589 m – Pasiki, obsadzone siłami głównie 52 Wileńskiego pp.Do rana 27.01 sytuacja w rejonie Baligrodu nie uległa zmianie, jedynie prawe skrzydło dywizji osiągnęło Breźnicę Wyżną, a w Jabłonkach został rozwinięty dywizyjny zakład sanitarny. Jednak od godzin rannych rosyjskie oddziały najpierw przeszły do natarcia w rejonie Roztok Dln., oraz na zachodnim skrzydle 43 LITD tj. w rejonie Huczwic, a następnie również na odcinku miedzy Roztokami Dln. a Baligrodem. W wyniku tych działań w dniu 28.01 siły 59 Bryg. Piech cofnęły się do doliny Rabego, oddając Rosjanom Huczwice i rejon Horbka 724 m. Jednocześnie tego dnia dowództwo korpusu na nowo uregulowało linię rozgraniczenia w związku z wprowadzeniem części 29 ITD na lewe skrzydło 43 LITD – w wyniku tego linię rozgraniczenia przesunięto ku wschodowi. Przebiegała ona teraz przez szczyt Maniłowej, a znajdujący się na zachód od szczytu II baon kuk IR 41 podporządkowano bezpośrednio dowódcy 57 Bryg. Piech. 30.01. nacisk rosyjski wzrósł, choć środek ciężkości działań rosyjskich przesunął się w rejon Stężnicy, w tym samym dniu z Jabłonek do Cisnej wycofano 43 Dywizyjny Zakład Sanitarny, w dolnej części doliny Rabego zluzowano na odpoczynek pododdziały kuk IR 41, zastępując je pododdziałami kk LIR 36. W związku z nasileniem działań rosyjskich z rezerwy korpuśnej przesunięto w rejon Bystre - Jabłonki część sił kuk IR 74 i 94, przy czym poszczególne baony wprowadzono bezpośrednio na linię frontu. Przez dwa pierwsze dni lutego w rejonie Piasków i wylotu doliny Rabego panował względny spokój, bo Rosjanie skupili swe wysiłki atakując siłami 49 i 50 pp z rejonu Stężnicy w kierunku na Radziejową. Poważne natarcie wzdłuż osi drogi z Baligrodu przypuścili dopiero w godzinach południowych 2.02., zostało ono jednak odparte ok. godz. 17.00. Walki te wyczerpały chwilowo możliwości ofensywne strony rosyjskiej i przez najbliższe 4 dni zapanował względny spokój, z rzeczy wartych odnotowania dowództwo korpusu po raz kolejny przesunęło ku wschodowi linię rozgraniczenia pomiędzy oddziałami wydzielonymi z 29 ITD a 43 LITD, teraz przebiegała ona przez szczyt Piasków. Ponieważ z 7 na 8.02 Rosjanie rozpoczęli przesuwać siły z rejonu Rabego - Huczwic w stronę szczytu Maniłowej, po południu tego dnia rozkaz obsadzenia Maniłowej i jej zachodnich stokówotrzymały 2 baony kuk IR 94 z rezerwy korpuśnej,z kolei szczyt Piasków miały obsadzić 2 kompanie z kk LIR 36. Realizacja tego działania zaczęła się dopiero rankiem 9.02. i pod wieczór tego dnia 3 kompanie II baonu kuk IR 94 obsadziły pozycje na stokach Maniłowej i Za Balanda dominujące nad doliną Rabego, a landwerzyści z kk LIR 36 znaleźli się na Piaskach.10.02 w okolicy zapanował względny spokój, wykorzystany przez austrowęgierskie siły (kuk IR 42, kk LIR 20, kuk IR 94, kk LIR 36) obsadzające linię Wierch nad Rabem (kota 686 m) – grzbiet Bałanda – stoki koty 771 m (Za Balanda) – kota 728 m – Maniłowa – przeł. 658 m – Piaski – kota 713 m – płn koniec Bystrego do budowy okopów i prowizorycznych schronień. Następnego dnia Rosjanie,jeszcze przed świtem zaczęli rozpoznawać silnymi patrolami przedpole okopów austro-węgierskich, zajmując prowizoryczne pozycje ok. 150 m od nich. Próby ich wyparcia nie powiodły się, a w tym samym czasie Rosjanie przypuścili pierwszy szturm na zachodni wierzchołek Maniłowej. Już o zmierzchu sytuację opanowała sprowadzona z Łubnego kompania odwodowa, do niewoli dostało się 137 Rosjan, a ich oddziały zepchnięte ze szczytu Maniłowej okopały się kilkaset metrów dalej poniżej zachodniej kulminacji. Strona austro-węgierska musiała oddać wieś Rabe i całą dolinę Rabskiego potoku, cofając się na linię grzbietu.Pozycje od grzbietu Bałanda po Maniłową obsadzały siły 9 kompanii z kk LIR 20 i kuk IR 94, rejon Piaski – Bystre utrzymywało 5 kompanii z kk LIR 36. Parcie rosyjskie, począwszy od 13.02., narastało, główny wysiłek został przy tym skierowany na Maniłową i na Piaski. Doszło teraz do zaciekłych starć, szczególnie w dniu 14.02, kiedy w dwu kolejnych atakach Rosjanie wdarli się na szczyt Piasków, gdzie doszłoza każdym razemdo walk wręcz, zakończonych pościgiem landwerzystów za odpartym nieprzyjacielem. Równolegle Rosjanie 12 razy atakowali szczyt Maniłowej, na domiar złego oprócz ognia rosyjskiej artylerii obrońcy Piasków, a potem i Maniłowej dostali się pod ciężki ostrzał własnych haubic z kk LFHDion 43. Ostatecznie o losie górskiej pozycji przesądziło załamanie się 2 kompanii z kk LIR 20 na odcinku na płd. zach. od szczytu Maniłowej – ich żołnierze ok. 14.00 spanikowali i zaczęli uchodzić ku wschodowi, część porzucała przy tym broń i wyposażenie.Nie było to nic dziwnego, bo żołnierze tej jednostki, począwszy od 23.01. bez przerwy pozostawali na linii frontu tj. na ośnieżonych szczytach bieszczadzkich, wybuch paniki nie miał więc wiele wspólnego z faktem, że w pułku Obrony Krajowej „Stanisławów” w szeregach przeważali Rusini, a raczej z wyjątkowo ciężkimi warunkami codziennego bytowania żołnierzy na linii frontu.W powstałą lukę wdarli się Rosjanie, a najbardziej wysunięta na zachód 7 kp kuk IR 94 została odcięta, potem podczas udanej próby przebicia się w kierunku Łubnego z tego pododdziału pozostało ledwie 10 ludzi(!) Obsługi karabinów maszynowych III MGA IR 94broniącego szczytu zostały albo wybite przez nacierających albo ich broń zamilkła wskutek uszkodzeń i braku oliwy. Część obrońców, którzy nie zdążyli się dołączyć do desperackiej próby przebicia się w kierunku Łubnego, trafiła do niewoli rosyjskiej. Upadek pozycji na Maniłowej przekreślił równocześnie szanse na obronę pozycji na Piaskach. Pod wieczór 14.02 w tej sytuacji nakazano obrońcom odwrót w stronę Jabłonek na linię Za Balanda – kota 759 m, odbywał się on w miarę planowo, choć znowu miał miejsce wybuch paniki wśród pododdziałów kk LIR 20. Szczęśliwie dla strony austro-węgierskiej Rosjanie wykrwawieni i wyczerpani zdobyciem Maniłowej i Piasków, nie wszczynalienergicznego pościgu za odchodzącymi ku południowi oddziałami, jedynie ok. północy wtargnęli do Łubnego, biorąc do niewoli znajdujące się tam służby tyłowe, w tym orkiestrę 94 pułku piechoty. Między 16.02 a 20.02 zapanował względny spokój – Rosjanie ograniczyli się początkowo do rozpoznania patrolami nowych pozycji austro-węgierskich, a następnie podciągnęli swoje oddziały ku południowi, zajmując m.in. Bystre i Łubne i uzyskując na nowo styczność z przeciwnikiem. Obsadzające rejon koty 759 m oddziały rosyjskie ogniem karabinowym utrudniały ruchy zaopatrzenia i pododdziałów austro-węgierskich przemieszczających się przez Kołonice w rejon Za Balanda. Dalszy przebieg wydarzeń w rejonie Za Balanda – Maniłowa – Piaski przedstawię w opracowaniu poświęconym samej Maniłowej, choć z przebiegiem szturmu przypuszczonego tutaj 28.02.1915 możecie się zapoznać w poście poświęconym Lt. Hansowi Stöfler z kuk IR 85.

Groby wojenne w masywie Piasków

Szczególnie trudne jest zbadanie pochówków w rejonie Piasków z pierwszego okresu walk o okoliczne wzniesienia tj. z okresu 23.01. – 28.02.1915 r. Niemal kompletnie brakuje danych co do pochówków z tego przedziału czasowego, ze spisów inwentaryzacyjnych wynika tylko, że mogiły takie były, aczkolwiek brakowało na nich jakichkolwiek oznaczeń (krzyży, tabliczek). Okres ten jednak daje siębadać w oparciu o meldunki o stratach sporządzanych przez poszczególne pułki i przesyłanych do Ministerstwa Wojny w Wiedniu (na ich podstawie przygotowywano potem publikacje VL) W dokumentacji tej odnośnie do miejsc pochówków poległych często występują braki, podobnie bywa z dokładną datą śmierci, czasem podawana jest ona w formie przedziału czasowego np. 23.-30.01.1915. Z tego względu opracowane w ten sposób listy z całą pewnością są przede wszystkim wykazami poległych i pochowanych na terenie Gminy Baligród, choć daty śmierci pozwalają z dużym prawdopodobieństwem przypisywać konkretne miejsca pochówku związane z Piaskami.

Odmienna jest sytuacja odnosząca się do okresu 28.02.-28.03.1915 r., co do którego jest sporo materiałów ze spisów sporządzonych podczas rozpoznania pobojowiska prowadzonego przez żandarmów zposterunku Baligród w okresie 5.06-3.11.1915 r. Wynika z nich, że w masywie Piasków znajdowało się 129 mogił żołnierskich pojedynczych i zbiorowych,kryjących 249 poległych, z czego 154 żołnierzy austro-węgierskich i 95 żołnierzy rosyjskich. Przekazane materiały zostały włączone do zasobów tworzonej Inspekcji Przemyskiej i zatwierdzone przez Lt. Władysława Molendę z datą 17 luty 1916 r.kierującego wówczas ewidencją cmentarzy wojennych Inspekcji (skądinąd b. ciekawa postać, ten urodzony w Krasiczynie absolwent Politechniki Lwowskiej obronił rozprawę doktorską poświęconą procesom fizykochemicznym stosowanym w browarnictwie) Następnie Inspekcja wystąpiła do Baonu Zapasowego kuk IR 32 o nadesłanie wykazu poległych i miejsc ich pochówku w okresie wiosny 1915 r., w wykonaniu otrzymując spis opracowany na podstawie pułkowego rejestru zmarłych kuk IR 32.Kiedy zacząłem badać ten wykaz, okazało się, że kilku z wyszczególnionych na nim żołnierzy zostało faktycznie pochowanych w Jabłonkach. Brak jest też pewności, co do faktycznego miejsca pochówku żołnierzy pułkuwykazanych jako poległych w dniu 28.03.1915, to jest kiedyjeszcze przed świtem wojska austro-węgierskie zaczęły odwrót na południe– broniący się na Piaskach IV baon kuk IR 32 wieczorem tego dnia znalazł się na pozycji osłonowej za Jabłonkami, zatem pewna część żołnierzy poległych tego dnia z pewnością „została po drodze” z Piasków do Jabłonek.

Dalszy los mogił poległych na Piaskach wyjaśnia adnotacja Jana Swiecarza wg której w latach 1923-26, ludność miejscowa pod nadzorem Policji Państwowej z Baligrodu przeszukiwała regularnie pobojowisko w poszukiwaniu amunicji i łusek mosiężnych, broni itd. Znajdowane mogiły były rozkopywane, a szczątki poległych zwożono na cmentarz w Bystrem. Wg relacji uzyskanej przed laty przez R. Frodymę, szczątki zwożone w workach zakopywano na skraju cmentarza w miejscu, gdzie zaczyna się skarpa opadająca do potoku. Niestety, ta relacja odnosząca się do sposobu transportowania szczątków i wysypywania ich zawartości do wielkich dołów, potwierdza się w dokumentach opisujących przebieg tzw. komasacji, wystawiając niezbyt chlubne świadectwo osobom, które organizowały to działanie. To zresztą może tłumaczyć problemy, jakie zaczęły się ujawniać podczas prowadzenia rozpoznania niektórych obiektów poprzez wykonywanie odkrywek sondażowych (vide Baligród) – jeśli nie natrafiają one w miejsca, gdzie faktycznie „zdołowano” szczątki, to metoda ta nie pozwala na ujawnienie faktycznego miejsca ich spoczynku.

Tomasz Nowakowski, płk SG w rez.

Kwerendy materiałów archiwalnych: T. Nowakowski, R. Kapavik, R. Frodyma, Y. Fatula

Opracowanie materiałów: T. Nowakowski, płk SG w rez.

Wykaz żołnierzy austro-węgierskich poległych i pochowanych pierwotnie w obrębie masywu Piasków

Abzsics Vázó, ER Inft. kuk IR 32, *1889, Pomáz, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +24.03.1915
Adamec Franz, Inft. kk LIR 25, *1883 Pustomeř, Vyškov/zust. Wien, +6/7.03.1915
Ardeleán György, Lst.Inft. kuk IR 2, *1893, Kökös, Háromszék, +14.03.1915
Arvay Geza, Lst.Inft., kuk IR 32, * 1897, Budapest,+21-31.03.1915 (VL 252 v. 30 Aug.1915)
Bader Pal, Tit.Gefr., kuk IR 32, *1892 Soroksar, Pest, +21-3.03.1915 (VL 252 v. 30 Aug.1915)
Béky Imre, Inft. kuk IR 32, *1891, Üllő, Pest, +13.03.1915
Benes Károly Gáspár, Inft. kuk IR 32, *1891, Budapest, +21-31.03.1915 (VL 252 v. 30 Aug.1915)
Benesik Andreas, Inft. kuk IR 32, *1893 Abony, Pest, +21-31.03.1915 (VL 252 v. 30 Aug 1915)
Berger Antal, Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1890, Budapest, + 25.03.1915
Bernath Janos Pal, EF, kuk IR 32, *1892, Sződ, Pest, +21-31.03.1915 (VL 252 v. 30 Aug.1915)
Bezděk Franz, Korp., kk LIR 25, 5 Kp, *1891, Bohsulavice, Uh. Hradiste, +5.03.1915 (VL 167 27.04.1915)
Briczkovszky János, Inft. kuk IR 32, 1 Kp., *1895, Rózsahegy, Liptó, +14.03.1915
Brünner József, Tit.Zgsf., kuk IR 32, 4 Kp., *1891, Nagytétény, Pest, +28.03.1915
Büchler Albert, EF, kuk IR 32, *1894, Budapest, +9.03.1915 (VL 252 v. 30 Aug.1915)
Buszi István, Inft., kuk IR 32, *1891, Budapest, +21.-31./3. 1915
Chudik Alois, Lst.Inft., kk LIR 25, *1894 Zaražice, Uherske Hradište, +7.03.1915
Čířek Martin, ERInft., kk LIR 25, 4 Kp., *1883, Lužice, Hodonin,+6.03.1915
Csajka Kálmán, Inft., kuk IR 32, 1 Kp., *1891, Pilis, Pest, +21.-31.03.1915 (VL 252 v. 30 Aug.1915)
Csanadi Emmerich Albert, Inft., kuk IR 32, *1892, Budapest, +21.-31.03.1915
Cypris Jan, Lst.Inft., kk LIR 25, *1882 Lanžhot, Hodonin, +7/10.03.1915
Čech Bernard, Zgsf., kk LIR 25 *1887, Žeravice , Kyjov, +8.03.1915
Čech Franz, EF Tit.Korp, kk LIR 25, 5 Kp., *1893, Žeravice Gaya, Zeravitz, +6.03.1915
Čizek Martin, Lst.Inft. kk LIR 25, *1880 Bojanovice, Hodonin, +6.03.1915
Dědic Karel, Lst.Inft., kk LIR 25, 1 Kp., *1893, Vsetin, Morawy, +5.03.1915 (VL 167 z 27.04.1915, Sterberegister)
Devecseri János, Inft., kuk IR 32, *1891, Kiskunlacháza, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +21-31.03. 1915
Dudás István, Res.Fldw., kuk IR 32, *1885, Rákospalota, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +25.03.1915
Duran Antonin, Lst.Inft, kk LIR 25, *1893, Lovčice, Hodonin, +5.03.1915
Ekrich (Eckrich) István, Inft. kuk IR 32, *1893, Szigetcsép, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +28.03.1915
Engler Jakob, Res.Inft. kuk IR 32, *1887, Ceglédbercel, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +24.03.1915
Fábián Sándor, Inft., kuk IR 69, 8 Kp., *1893, Dunaföldvár, Tolna, +7.03.1915
Farkas Franz, ERInft., kuk IR 32, MGA II, *1886, Szilagy, +11-31.03.1915
Farkas György, Inft., kuk IR 32, MGA II, *1890, Budapest, +25.03.1915
Fiszer(Fischer) Johann, EFTit. Gefr. kk LIR 25, 10 Kp, *1893, Louňovice , Benesov, +10/12.03.1915
Fojtíček Josef, Inft., kk LIR 25, 5 Kp., *1891, Loučka, Valašské Meziříčí, +6.03.1915
Gálbos Pál, Res. Inft., kuk IR 32, *1889, Váckisújfalu, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +28.03.1915
Gigor Illés, Lst.Inft., kuk IR 32, *1893, Kispest, Pest, +21.-31.03.1915
Gimpl Antal, Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1890, Budapest, +28.03.1915
Gráb István, Lst.Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1894, Budapest, + 28.03.1915
Gráf Antal ER Inft., kuk IR 32, *1884, Budapest, Pest, + 24.03.1915
Hajdzsán Milán, Inft., kuk IR 32, *1891, Lórév, Pest, +12.03.1915
Hanak Maximilian, Lst.Inft. kk LIR 25, 1 Kp. *1894, Mutenice, Hodonin, +5/7.03.1915
Heim Pál, ERInft. kuk IR 32, *1887, Ceglédberczel, Pest, +24.03.1915
Hickl Johann, EF Tit.Korp., kk LIR 25, 7 Kp., *1893 Slavkov, Holešov, +6.03.1915
Hlinka Márton, Lst.Inft., kuk IR 32, *1896, Budajenö, Pest, +9.03.1915
Hofman Johann, Lst.Inft.kk LIR 25, *1894, Stažovice, Morawy, +7.03.1915
Holsteiner Nándor, Lst.Inft. kuk IR 32, *1894, Budapest, +21.-31.03.1915
Homolya József, Lst.Inft., kuk IR 32, *1889, Budapest, +21.-31.03.1915
Horváth József, Lst.Inft., kuk IR 32, 1 Kp., *1894, Budapest, + 28.03.1915
Hradil Josef, Lst.Inft. kk LIR 25, *1894, Rusava, Bystřice, +7.03.1915
Jaczina Károly, Lst.Inft. kuk IR 32, 3 Kp., *1894, Pestszentlőrinc, Pest, +24.03.1915
Jaksó János István, Lst.Inft. kuk IR 32, 3 Kp., *1894, Budapest, +24.03.1915
Jakus János, Inft., kuk IR 32, 3 Kp., *1890, Vác, Pest, +24.03.1915
Janoš Josef, Lst.Inft, kk LIR 25, *1878, Nova Lhota, Hodonin, +7.03.1915
Janoška Tomaš,Inft., kk LIR 25, 2 Kp.,*(?) Velka, Hodonin, +6.03.1915
Joó Gábor, Inft., kuk IR 32, 15 Kp, *1891, Ráckeve, Pest, +24.03.1915
Kántor János, Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1893, Szigetszentmiklós, Pest, +28.03.1915
Káplán István, Lst.Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1896, Budapest, +28.03.1915
Ketman Martin, Inft. kk LIR 25,*(?) Nedakovice?, Uherske Hradiste, +7.03.1915
Király Ferenc, Lst.Inft., kuk IR 32, *1895, Budapest, +1-10.03.1915
Kirsz Peter, Inft., kuk IR 32, *1893, Budapest, +1-10.03.1915
Kolař Eugen, Lst.Inft. kkLIR 25, 5 Kp., *1893, Biskovice, Holesov, +5/6.03.1915
Kolenovszky Johann, Res.Inft., kuk IR 32, *1889 Bénye, Pest, +21.03.1915
Koutny Jan, Res.Inft., kk LIR 25, 5 Kp., *1883, Vracov, Gyala, +6.03.1915
Kozák Ferenc, Inft. kuk IR 23, *1892, Bácsalmás, Bács-Bodrog, +17.03.1915
Křápek Franz, ER Inft, kk LIR 25, 2 Kp., *1885, Blatnice, Moravské Budějovice +5/7.03.1915
Krchňák Alois ERInft, kk LIR 25, +15/16.03.1915
Kreisz Márton, Res.Kom.Horn., kuk IR 32, *1886, Perbál, Pest, +26.03.1915
Krumpek József, Inft. kuk IR 32, *1892, Kispest, Pest, +8.03.1915
Kunovics Desider, Lst. Inft., IR 32, *1893, Budapest, 1-10.03.1915
Leéb József, Inft. kuk IR 32, *1891, Budapest, Pest, +8.03.1915
Lukas Leopold, Lt/+Oblt(?), kuk IR 32, 13 Kp., *1884, Stockerau, Dln. Austria, +8.03.1915(VL 478 v. 17 Okt.1916)
Lukašík Rudolf, Fldw., kk LIR 25,*1890, 8 Kp., Kunovice, Uherske Hradiste, +4/6.03.1915
Machalsky Frantisek, Lst.Inft. kk LIR 25,*1894, Polična, Valasške Mezeřici, +13.03.1915
Mácsik Pál, Inft. kuk IR 69, *1894, Fadd, Tolna, +6.03.1915
Materna Julius EF Tit.Gefr., kk LIR 25, 5 Kp., *1892,Lanštorf,Břeclav, +6.03.1915
Matyščak Frantisek, Res.Inft. kk LIR 25, 2 Kp., *1882, Vlk. Karlovice, Vsetin, +7.03.1915
Maxim Alexa, Inft., kuk IR 85, *1893, Száldobos, Máramaros, +9.03.1915
Mecséri István, Lst.Inft., kuk IR 44, *1894, Szőlősgyörök, Somogy, +24.03.1915
Medne Adolf Jakob, KdtAsp, kuk IR 32, *1891, Wien,+ 25.03.1915
Meszner Antal, Res.Korp., kuk IR 32, *1881, Budapest, Pest, 24.03.1915
Mészáros Lajos, Lst.Inft. kuk IR 69, *(?) Alcsút, Fejér, +7.03.1915
Mészáros József Lajos, ER Inft., kuk IR 69, *(?), Káloz, Fejér, +7.03.1915
Őszi László ER Inft., kuk IR 32, *1886, Boldog, Pest, + 24.03.1915
Osztos Mihály, Inft. kuk IR 32, 4 Kp., *1893, Alberti, Pest, +28.03.1915
Papp Géza, Lst.Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1890, Rákoskeresztúr, Pest, +28.03.1915
Pecsenyi Janos, Lst.Inft., kuk IR 32, *1894, Budapest, +28.03.1915
Peli Anton ER Inft., kuk IR 32, 5 Kp., *1884, Lajosmisze, Pest, +24.03.1915, VL 334 v. 13 Dez.1915
Petrik Ignác, ER Inft.,kuk IR 32, 15 Kp., *1887, Esztergom, +27.03.1915
Petris(Petritsch) Mihály, Tit.Fdw., kuk IR 32, 12 Kp., *1891, Sződ, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, + 24. 03.1915
Pfeiffer Lajos János, Korp.Tit.Fldw.(?), kuk IR 32, *1893, Budapest, +28.03.1915
Pintér János,Tit.Zgsf., kuk IR 69, 3 Kp., *(?) Zámoly, Fejér, +7.03.1915
Poharevszky Ferenc, Lst.Inft., kuk IR 32, *1894, Verseg, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +24.03.1915
Raáb Albert, Lst.Inft. kuk IR 32, 4 Kp., *1889, Budaörs, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +28.03.1915
Riesz János, Lst.Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1890, Budapest, +28.03.1915
Ritter György, Lst.Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1889, Kistétény, Pest, +28.03.1915
Schönbaum Anton, Res.OffDien., kk LIR 25, 10 Kp., *1887, Buchlovice, Uherske Hrad., +17.03.1915
Schneemarch (Sznemar) Károly, Lst.Inft. kuk IR 32, 4 Kp., *1888, Budapest, +28.03.1915
Sedláček František, ERInft., kk LIR 25, 2 Kp., +7.03.1915
SedlačíkMichal, Lst.Inft., kk LIR 25, 1 Kp. +10.03.1915
Skovajsa Josef, Inft. kk LIR 25, 8 Kp., *1893, Biskupice, Uh. Brod, +8.03.1915(VL 167 falsch als verv.)
Stark Josef, Inft., kuk IR 23, 1 Kp., *1894 Bácsalmás, Bacs Bodrog, +28.03.1915
Střelecký Josef, Lst.Inft., kk LIR 25, 2 Kp., *(?), Vlk. Karlovice,Valasške Mezeřici,
+8.03.1915
Studnař Franz, Inft. kk LIR 25, 2Ekp, +5/7.03.1915
SvobodaFrantišek, Res.Inft., kk LIR 25, 5 Kp., *1881, Żizkov, Hodonin, +6.03.1915
Szalai József, ER Inft, kuk IR 69, *1882,Nagyperkáta, Fejér, +9.03.1915
Szilasi József, Inft., kuk IR 69, *(?) Ercsi, Fejér, +7.03.1915
Špendler Franz, Lst.Gefr., kk LIR 25, *1894, Blansko, Boskovice, +13.03.1915
Teichner Hermann, Lst. Inft., kuk IR 32, *1893, Budapest, +1-10.03.1915
Tichy Josef, Res.Inft.Trgtr Führ., kk LIR 25, 10 Kp., *1883, Potec, Uh. Hradiste, +10.03.1915
Torma István, Lst. Inft. kuk IR 32, 4 Kp., *1887, Monor, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +28.03.1915
Tóth Béla (Gyula), Lst.Inft. kuk IR 32, 4 Kp, *1888, Újpest, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +28.03.1915
Tóth János, Inft., kuk IR 69, *1892, Székesfehérvár, Fejér, +7.03.1915
Tóth Péter Pál, ER Inft. kuk IR 32, *1887 Lajosmizse, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +16.03.1915
Trtik Augustin, Inft. kk LIR 25, 2 Kp.,*1893 Hovězí, Vsetin, +8.03.1915
Turcsány Lajos, Inft., kuk IR 32, *1893, Rákospalota, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +28.03.1915
Václavík Jan, Lst. Inft., kk LIR 25,2 Kp., *1894, Val. Klobuky, Uhersky Brod,+8.03.1915
Vacsi József, Inft., kuk IR 69, *1890, Mór, Fejér, +6.03.1915
Varga Franz, ER Inft, kuk IR 23,*1886,Szilagyi, Bacs Bodrog, +25.03.1915
Varga Lajos, Lst.Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1888, Budapest, +28.03.1915
Vavra Josef, Lst.Inft., kk LIR 25, *1893 Loukov, Holešov, + 5/7.03.1915
Visztup János, Res.Inft., kuk IR 32, 4 Kp., 1888, Budapest, +28.03.1915
Waichinkel Gábor, EF Fldw., kuk IR 32, *1895, Budapest, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, +8.03.1915
Weigl Vavrin, Res.Inft., kk LIR 1, *1882, Znojmo,+7.03.1915
Witzl János, Inft., kuk IR 69, *1891, Hőgyész, Tolna, + 6.03.1915
Wranka Frantisek, Res.Inft. kk LIR 25, *1881, Tiaplice, Uherske Hradište, +6.03.1915
Zaicsek József, Res.Korp., kuk IR 32, 15 Kp., *1889, Vác, Pest-Pilis-Solt-Kiskun, + 21.-31.03.1915
Zaopral Friedrich, Inft. kk LIR 25, 4 Kp., *1893, Němčice, Kroměříž, +18.03.1915 (VL 167: falsch als verw.)
Zapletal Josef, Inft. kk LIR 25, 3 EKp., +18.03.1915 (zwischen Piaski u. Manilowa H.)
Zderka Lajos, Lst.Gefr. Tit Fldw., kuk IR 32, *1893, Gödöllő, Pest, +21-31.3.1915
Zémann István, Lst.Inft., kuk IR 32, 3 Kp., *1888, Tápiósáp, Pest, +26.03.1915
Zodor István, Tit.Fldw., kuk IR 32, 8 Kp., *1890, Alberti, Pest, +28.03.1915
Zornyik József, Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1884, Kistarcsa, Pest, +28.03.1915
Zsigó János, Inft., kuk IR 32, 4 Kp., *1891, Tatárszentgyörgy, Pest, +28.03.1915

Oprócz ww poległych możliwe jest również przybliżone ustalenie strat, co najmniej dwu innych pułków, które walczyły w tej okolicy. Zapewne w miarę postępu opracowania zgromadzonych materiałów archiwalnych da się te listy uzupełniać i skorygować, a także przynajmniej częściowo podać dane poległych tu żołnierzy. Na dziś podaję jedynie dane jednego z oficerów rosyjskich poległych w walkach o Piaski:

Ppor. Stelmaszenko Aleksandr, s. Mikołaja, 52 Wileński pp., + 6.03.1915 r. w wyniku odniesionych ran.

Polegli żołnierze kuk IR 41 w dniach 23-31.01.1915 – VL 198 z 22.06.1915

Zapewne niewielu z nich poległo bezpośrednio w masywie Piasków, większość strat bezpowrotnych pułku powstała w rejonie Łubnego, Bystrego i Baligrodu.

Baumann Rudolf, Inft.
Beschiuk (Biesiuk?) Anton, Inft.
Bojczuk Marcin, Inft.
Burdeniuk Joan, Inft.
Czerban Grigorij, Inft.
Dorosz(sch) Peter, Komp. Tamb.
Filipczuk Wasyl, Inft.
Georgica Jurij (Georgitza George), Inft.
Hariuk Sylwester, Inft.
Hartinger Artur, Res.Zgsf.
Hladik Mikołaj, Inft.
Hrab Peter, Res.Inft.
Hriska Peter, Korp.
Kiklitza Josef (vel Katarina), Inft.
Koletelo Josef, Inft.
Korcziński Marcin, Inft.
Krumholz Johann, Inft.
Kuliński Paul, Inft.
Lewicki Anton, Inft.
Loba Wasyl, Inft.
Melnik Jon, Inft.
Moskaliuk Mikołaj, Inft.
Nistor Adrian, Inft.
Popeskuk Dimitriu, Inft.
Pych Jan, Inft.
Robu Iftenie, Res.Korp. Tit.Zgsf.
Sauczuk Symeon, Inft.
Stefanesko Jan, Inft.
Szupelcak Mikołaj, Inft.
Uscher Max, Inft.
Vasilasch Jurij, Inft.

Polegli żołnierze kk LIR 36 „Kolomea“ w rejonie Bystrego, Łubnego, Baligrodu i Piasków.

Jakkolwiek, co do zasady,ten pułk był uzupełniany poborowymi z obszaru lwowskiego Dowództwa Terytorialnego Obrony Krajowej, to wraz z opuszczeniem jesienią 1914 r. przez wojska austro-węgierskie wschodniej Galicji,w charakterze uzupełnień zaczęły do kk LIR 36 trafiać kontyngenty poborowych z terenu dzisiejszego województwa małopolskiego. W pierwszych 2 dekadach lutego 1915 r. pułk walczący w rejonie Jabłonek, Bystrego, Baligrodu, Piasków wg miesięcznych meldunków stracił 179 ludzi ze stanu osobowego, w tym 6 oficerów. Na tej podstawie daje się sporządzić wykaz poległych wówczas żołnierzy pułku prezentowany poniżej. Zmienia on zupełnie nasze postrzeganie zmagań w Bieszczadach - panowało dotychczas przekonanie, że walczyło tu stosunkowo niewielu żołnierzy narodowości polskiej, co jak widać nie było zasadne.Przy okazji wspomnę jeszcze że walczący na stokach sąsiedniej Maniłowej kk LIR 20 „Neusandez” również miał wysoki odsetek żołnierzy posługujących się językiem polskim. Straty pułku w zabitych w tym okresie wg comiesięcznych pułkowych meldunków o stratach za styczeń i luty były relatywnie niewielkie (13 poległych), większość wykazanych w nich osób została ranna, zachorowała(78 osób) lub też dostała się do niewoli (102 osoby).

Przy okazji prac nad Piaskami udało się ustalić miejsce pochówku jednego z poległych w okolicy Bystrego oficerów kk LIR 36, Oblt. Suchanka Leonarda, rocznik 1889, rodem z Wiednia, pośmiertnie za postawę wykazaną w walkach w Bieszczadach wyróżnionego Wojskowym Krzyżem Zasługi III kl – jego zwłoki zniesione z pobojowiska pochowano w rejonie dworu w Jabłonkach. Przy opracowaniu poniższej listy w dużym stopniu wspomógł mnie R. Frodyma.

Bau Moryc,Lst.Inft., 3 Kp., *1895, Tarnów, + 11-20.02.1915
Bilaniuk Matwiej,Res. Gefr., 5 Kp. *1885, Kluczów, Penczeniżyn, +11-20.02.1915
Biełyk Wojciech, Lst.Inft., 5 Kp., *1894, Słowikowa, Nw.Sącz, +11-20.02.1915
Bodakowski Eliasz, Inft., 3 Kp., *1891, Tulawa, Śniatyń, +10-20.02.1915
Burkad Stanisław, Inft., 2. Kp., *1889, Zyslik(?), Wieliczka, +11-20.02.1915
Byk Michał, Korp., 4 Kp., *1892, Niemirów, Rawa Ruska, + 10-20.02.1915
Czerwiński Mikołaj. Inft., 4 Kp. *1892, Siemiakowice, Kołomyja, + 10-20.02.1915
Danyk Józef, 3 Kp., *1895, Jasienna, Nw. Sącz, + 1-20.02.1915
Demkiw Paweł, Res.Inft., 3 Kp., 1879, Niwa, Borszczów, +11-20.02.1915
Dranczuk Mikoła, Inft., 5 Kp., *1890 Osławy Białe, Nadwórna, + 11-20.02.1915
Górski Stefan, Res. Gefr., 5 Kp. *1887, Nadwórna, +11-20.02.1915
Hartung Daniel, Inft., 2.Kp., *1890, Kołomyja, 10-20.02.1915
Jurczak Jan, Inft., 6 Kp., *1890Winiatycze, Zaleszczyki, +11-20.02.1915
Kędzior Franciszek, Inft., 1. Kp.,*1893, Jodłowa, Pilzno, + 10-20.02.1915
Kępa Andrzej,Lst.Inft., 6 Kp., *1895, Wojczane(?), Nw. Sącz, +10-20.02.1915
Kściuk Ludwik, Lst.Inft., 5 Kp., *1895, Dwory, +11-20.02.1915
Kohut Iwan, Res.Inft., 5 Kp., *1883,Czortowiec, Horodenka, + 11-20.02.1915
Kolemba Stanisław, Lst.Inft., 3 Kp., *1895, Wiewiórka, Pilzno, +11-20.02.1915
Kos Józef, Lst.Inft., 1 Kp.,*1895,Jodłowa,Pilzno, +10-20.02.1915
Kosecki Stanisław, Inft., 5 Kp. *1892Swidnik,Nowy Sącz, +11-20.02.1915
Kowcz Maksymilan, Res.Inft., 6 Kp., *1883, Paniowice, Borszczow, +11-20.02.1915
Kozaczko Stefan, Inft., 4 Kp., *(?), +10-20.02.1915
Krochmal Andrzej, Inft., 5 Kp., *1894, Jaźwiny, Pilzno, +11-20.02.1915
Malicki Władysław,Lst.Inft., 1 Kp., *1894, Jodłowa, Pilzno, + 11-20.02.1915
Marczyszyn Wasyl, Res.Inft., 2 Kp., *1888, Capowce, Zaleszczyki, +11-20.1915
Maturów Peter, Inft., Rgt.Stb., *1892, Zaleszczyki, Kułakowice, + 1-20.02.1915
Minarczyk Józef, Inft., 6 Kp., *1892, Tylmanowa, Nowy Targ, +10-20.02.1915
Moroziuk Paweł, Res.Inft., 1 Kp., *1885, Kluczów Wlk. , Penczeniżyn, +10-20.02.1915
Mykielenko Kostia, Res.Inft., 1 Kp., *1882, Kluczów Wlk., Penczeniżyn, +10-20.02.1915
Płonka Michał, Res.Inft., 2 Kp., *1887, Chocznia, Wadowice, +11-20.02.1915
Ramberger Karl, Fhrn idR, 3 Kp., *1881 Dornbach, Łańcut, +10-20.02.1915
Re(i)(c)h Chaskel, Lst.Inft., 2 Kp., *1894, Biecz, Gorlice, +10-20.02.1915
Rosenrauch Chaim (vel Busgang), Inft. 3 Kp., *1892, Kołomyja, +11-20.1915
Stopa Tadeusz, Res.Inft., 3 Kp. *1884, Osielec, Myślenice, +11-20.02.1915
Szelmecki Franciszek, Inft., 3 Kp., *1894, Dąbrowa Pol., Nw. Sącz, +11-20.02.1915
Szmiga Stefan, Res.Inft., 4 Kp., *1888, Szerszniowce, Broszczor, +10-20.02.1915
Szwed Józef,Lst.Inft., 6 Kp., *1895, Tarnów, Pogórska Wola, +10-20.02.1915
Tarczan Jan, Lst.Inft., 3 Kp., *1894, Łęki Dln., Pilzno, +11-20.02.1915
Tarnowiecki Demetriusz, 3 Kp., *(?), +10-20.02.1915
Tokarski Piotr, Res.Inft. , 4 Kp., *1885 Dabrowa Tarn., + 11-20.02.1915
Tomaszek Józef, Inft., 7 Kp., *1894, Rytro, Nw. Sącz Rytro, +11-20.02.1915
Tuz Andrej, Lst.Inft ., 4 Kp., 1895, Wołowiec, Gorlice, +10-20.02.1915
Wierciach Antoni,Lst.Inft., 4 Kp. *1894Szczawnica, Nowy Targ , + 10-20.02.1915
Woźniak Michał, Inft., 3 Kp. *1893, Godna Limanowa, + 11-20.02.1915
Zwizda Eliasz, Res.Gefr., Rgt.Stb., *1886, Zastawna, (Bukowina), +1-20.02.1915

Zdjęcia do tego materiału publikowaliśmy na FB Przywróćmy Pamięć w poście o identycznym tytule z dnia 22 lutego 2022 r., tam tez możecie je zobaczyć - jako fanpage nasz FB jest dostępny również dla osób nie posiadających konta fb:

Widok na kulminację Piaski górującą nad drogą Cisna – Baligród. To zdjęcie najlepiej tłumaczy dlaczego o ten szczyt tak zaciekle walczono – kto nad nim panuje, może blokować wspomnianą drogę.

Widok z Szerokiego Wierchu nad Jabłonkami na pozycje rosyjskie w rejonie m.in. Maniłowej – Piasków sporządzony przez obserwatora artyleryjskiego z kk LFHDion 43 w dniu 21.01.1915, a więc w przededniu ofensywy styczniowej, która doprowadziła do rozpoczęcia wielotygodniowych walk o Maniłową i Piaski.

Podstawowa haubica na wyposażeniu kk LFHDion 43 - 10 cm Feldhaubitze M 99 – prosta konstrukcja jeszcze bez oporopowrotnika, co obniżało jej szybkostrzelność i celność. Warto zwrócić uwagę że żołnierze dywizjonu byli powoływani z Dowództwa Terytorialnego Obrony Krajowej Lwów, zatem byli to głównie Polacy i Rusini(jak ich nazywano w epoce).

Artystyczna wizja Alfreda Basel’a, oficjalnego wojskowego Kriegsmalera, przedstawiająca atak na szczyt w Karpatach Wschodnich, dobrze ukazująca małą skuteczność takich przedsięwzięć. Warto jednak zwrócić uwagę, że żołnierze pułków ściąganych w styczniu-lutym 1915 r. w rejon Łupków – Cisna w celu wsparcia planowanych ofensyw, otrzymywali już płaszcze maskujące koloru białego.

Szkic sporządzony przed akcją komasacyjną w rejonie wsi Bystre w pocz. lat dwudziestych ub. wieku, objęto nim również miejsca pochówków na Piaskach. Większość zaznaczonych na szkicu grobów ekshumowano, a szczątki przeniesiono do wspólnych dołów na skraju cmentarza w Bystrem. Nie zadbano jednak o oznaczenie tego miejsca ani tym bardziej o umieszczenie odpowiednich informacji o znanych poległych, co wystawia odpowiednim służbom II RP niepochlebne świadectwo.