Krawce – Świerczyna Cmentarz wojenny nr XVIII

Cmentarz wojenny nr XVIII Krawce – Świerczyna – uzupełnienia

Niedawno zapowiadaliśmy publikację materiału stanowiącego uzupełnienie listy pochowanych na cmentarzu wojennym nr XVIII okręgu tarnobrzeskiego w Krawcach-Świerczynie, i zgodnie z tym dziś prezentujemy Wam wyniki naszej pracy.

W bieżącym roku dzięki staraniom Gminy Grębów rozpoczęto ekshumację cmentarza wojennego nr XVIII w Krawcach – Świerczynie. Przy tej sposobności publikujemy materiały, częściowo znane już z wydawnictwa Nekropolie Wielkiej Wojny nad Wisłą i Sanem wydanej w 2019 r. przez Muzeum Regionalne w Stalowej Woli. Główna część opracowania pochodzi z nowo pozyskanych źródeł dotyczących strat poniesionych przez 7 i 29 pułk piechoty z 8 Dywizji Piechoty XV Korpusu armii rosyjskiej, które w okresie maja i czerwca 1915 r. walczyły na interesującym nas obszarze.

Walki te były następstwem przełamania frontu między Gorlicami i Tarnowem. Rozkazem AOK, oddziały 4 Armii austro – węgierskiej miały za zadanie zająć obszar pomiędzy Wisłą i Sanem. Na linię Świerczyna –Krawce – Sulichów skierowano niemiecką 47 Rez. Dywizję Piechoty gen. Bessera (m.in. 217 i 218 rez. pułki piechoty). Naprzeciw tym siłom do obrony pozycji wyznaczono oddziały 3 Armii gen. R. Dimitriewa. W rejon Stale – Jeziórko – Krawce – Burdze skierowano XV Korpus Armijny gen. por. F. I. von Turklusa (m.in. 7 pp, 29 pp., 32 pp.).

Do aktywnych działań na całym froncie wojska Państw Centralnych przystąpiły 25 maja. Do pierwszego, poważniejszego starcia w rejonie na zachód od Krawców doszło dzień później. Zadanie uderzenia na rosyjskie pułki piechoty z XV Korpusu armijnego otrzymał II i III batalion 217 rezerwowego pułku dowodzony przez płk. Johowa. Wsparcie natarcia zapewniał zarówno ogień artylerii dywizyjnej jak i I batalionu w/w pułku zajmującego pozycję na skraju Krawców. O zaciętości walk świadczą ogromne straty jakie w pierwszym ataku poniosły niemieckie jednostki. Prócz 2 zabitych i 7 rannych oficerów, śmierć poniosło 62 żołnierzy, kolejnych 167 zostało rannych, a 10 zaginęło. Straty od rosyjskiego ostrzału artyleryjskiego tj. 4 zabitych i 7 rannych odniosły także pododdziały pionierów budujących przeprawy przez rzekę Łęg. Rannych transportowano do Dywizyjnego Szpitala Polowego w Bojanowie - Maziarni. Wobec braku jakichkolwiek sukcesów, już 27 maja na rozkaz dowodzącego 4 Armią arcyks. Józefa Ferdynanda zaprzestano działań ofensywnych w pasie frontu Tarnobrzeg - Nisko i przygotowano pozycje obronne. Do wznowienia walk na interesującym nas odcinku doszło 1 czerwca, kiedy z kolei jednostki rosyjskie uderzyły na pozycje niemieckie. Atak został odparty, między innymi dzięki informacjom otrzymanym od czterech zbiegów z rosyjskiego 7 Zaamurskiego pułku piechoty. Kolejne podejmowane przez Rosjan próby ataków także poniosły fiasko. Najgroźniejszy z nich miał miejsce w nocy 2/3 czerwca i również poprzedziła go ucieczka dwóch żołnierzy z szeregów rosyjskich. Około godziny 2.00 Rosjanom udało się wedrzeć do zabudowań wsi Krawce, gdzie doszło do zaciekłej walki wręcz. Mimo, że oddziałom niemieckim zaczynało brakować amunicji i zamilkła większość ich karabinów maszynowych, udało się odeprzeć napastników. 352 poległych w okresie 26 maja – 4 czerwca 1915 roku żołnierzy rosyjskich pochowano potem na dwóch cmentarzach założonych w okolicy Krawców. Do niewoli poszło 297 żołnierzy głównie z 7, 29 i 32 pp, zdobyto 411 karabinów Mosin wz. 1891.

Swą relację dotyczącą w/w epizodów wojennych w Krawcach pozostawił Zygmunt hr. Lasocki. W piśmie „Piast” relacjonował: „Masowe groby rosyjskie świadczą o ciężkich stratach, jakie atakujący ponosili. Wśród zgliszcz domów stoją mogiły poległych żołnierzy: uwagę moją zwracają nagrobki dwóch podoficerów niemieckich Mohra i Kurta, kawalerów żelaznego krzyża, między którymi spoczywa porucznik rosyjski Trocki. Wszyscy trzej polegli 20 maja”.

W wyniku dużej liczby poległych z obu stron c.i k. Inspekcja Grobów Wojennych w Przemyślu zdecydowała o założeniu dwóch cmentarzy w pobliżu Krawców. Pierwszy, interesujący nas obiekt oznaczony nr XVIII powstał w Świerczynie. Na cel jego realizacji zajęto grunty należące do Jakuba Drozda i Franciszka Burdzego. Usytuowany został na piaszczystym wzniesieniu zajmując powierzchnię 1100 m2. Założenie na planie prostokąta, otoczono płotem z drewnianych, pionowych sztachet. W 2/3 długości cmentarza ustawiono centralny, drewniany krzyż. Wg danych zawartych w Friedhof - Katasterblatt N˚ XVIII w 196 mogiłach, 190 pojedynczych i 6 zbiorowych, pochowano łącznie 287 poległych. 216 pochodziło z armii rosyjskiej, 70 z 47 Rezerwowej Dywizji Niemieckiej, 1 zaś z armii austro -węgierskiej.

Po II Wojnie Światowej obszar, na którym znajdował się cmentarz znalazł się na terenie poligonu wojskowego. Działalność wojska doprowadziła do zniszczenia i całkowitego zatarcia miejsca spoczynku. W latach 80-tych XX w. z terenu, na którym znajdował się cmentarz rozpoczęto nielegalny pobór piasku. Wtedy to natrafiono na szczątki pochowanych tam żołnierzy. W 1988 roku z inicjatywy Urzędu Gminy w Grębowie w miejscu cmentarza usytuowano prowizoryczny krzyż i tablicę informacyjną z napisem: TABLICA PAMIĄTKOWA POŚWIĘCONA ŻOŁNIERZOM POLEGŁYM W I WOJNIE ŚWIATOWEJ”. Następnie ogrodzono centralną część wydmy. Usypano także trzy symboliczne mogiły ziemne, na których ustawiono brzozowe krzyże.

Sprawa cmentarza powróciła w 2012 roku. Lokalne media opisały systematyczną dewastację jego terenu przez miłośników motocrossu i quadów. Sprawa oparła się o władze gminy, które obiecały odpowiednio zabezpieczyć teren. Niestety mimo zaangażowania lokalnych władz, działania zabezpieczające nie przyniosły długofalowych korzystnych rozwiązań. Cmentarz nadal był dewastowany. W ostatnich latach gmina rozpoczęła starania o dofinansowanie prac ekshumacyjnych. W bieżącym roku prace te rozpoczęto. Po ich ukończeniu planowane jest uroczyste przeniesienie szczątków poległych na cmentarz parafialny kościoła p.w. Matki Bożej Saletyńskiej w Krawcach.

Z tego miejsca chcielibyśmy podziękować przedstawicielom Gminy Grębów, Panu Wójtowi Kazimierzowi Skórze, Panu Robertowi Pędziwiatrowi, zastępcy wójta oraz Panu Jacentemu Jakubowiczowi za informacje dot. aktualnej sytuacji cmentarza w Świerczynie.

Aktualną, choć niepełną listę strat niemieckich 47 Rezerwowej Dywizji Piechoty możecie znaleźć we wspomnianej książce Nekropolie Wielkiej Wojny nad Wisłą i Sanem.

Radosław Pawłoszek, Tomasz Nowakowski, płk SG w rez.

Lista żołnierzy rosyjskich poległych i zmarłych z ran, a pochowanych w rejonie Krawców, nie jest pełna. Wiadomo, że rannych ewakuowano przez Rozwadów, gdzie co najmniej czterech z nich zmarło (patrz wcześniejszy post o pocztówce przedstawiającej cm. woj. w Rozwadowie w 1917 r.) Próbowaliśmy również zbadać „Imienne spiski potieri” 32 pp, ale w tym dokumencie, pod interesującymi nas datami znajdowały się jedynie informacje w rodzaju „ubit na riekie San”. Oczywiście, z dużą dozą prawdopodobieństwa wykazani tam polegli zginęli między Stalami a Krawcami, ale tego dokładnie stwierdzić się już nie da. Biorąc pod uwagę liczbę poległych Rosjan stwierdzonych w dokumentacji c. i k. Inspekcji Przemyskiej, zapewne spora część wykazanych jako „propawszich bez wiesti” również musiała tutaj polec.

7 Zaamurski pograniczny pułk piechoty - polegli i zmarli w Krawcach:

1. Tadeusz Adamowicz s. Andrzeja, chor., + 2.06. 1915 r.,
2. Paweł Andrzej Adamowicz (Павелъ Андреев Адамовичъ), szer., + 2.06.1915 r.,
3. Nikola Biesow (Николай Биьсовъ), szer., zm. z ran 3.06.1915 r.,
4. Eugeniusz Kuszyński s. Filipa (Евфгиний Филипповичч Кушинский), gub. podolska, + 28.05.1915 r.,
5. Michał Kuszyński s. Teodora (Михаийъ Федоровичъ Кушинский ), szer., gub. wileńska, pow. wileński, + 28.05.1915 r.,
6. Iwan Petrowicz Kuzniecow (Иванъ Петровичъ Кузнецовъ), gub. niżnonowogorodzka, pow. łukojanowski, + 5.06.1915r.,
7. Zygmunt Ossowski s. Adama (Сигизмундч Адамовичч Oссовский), chor., + 2.06.1915 r.,
8. Jegor Pavlovicz Panow (Оеогоръ Павловичъ Пановъ), gub. riazańska, pow. dankowski, + 28.05.1915 r.,
9. Iwan Iwanowicz Marusin (Иванъ Ивановичъ Марусинъ), szer., gub. twerska, pow. staricki, zm. z ran, 3.06.1915 r.,
10. Nikolski (?), szer., + 2.06.1915 r.,
11. Nikołaj Nikołajewicz Safonow (Николай Николаевичъ Сафоновч ), + 2.06.1915 r.,
12. Aleksandr Aleksandrowicz Sokowcew (Aлександъ Аалександровичъ Соковцевъ) –7 pp., pchor., gub. jenisejska, pow. minusiński, + 5.06.1915,
13. Władysław Awramow Szołkiewicz (Владиславъ Авраамовъ Шолкевичъ), szer., gub. grodzieńska, pow. wołkowyski, +28.05.1915 r.,
14. Jefim Filipowicz Szingarew (Евфимий Филипповичъ Шингаревъ), sanitariusz, gub. podolska, +28.05.1915 r.,
15. Piotr Iwanowicz Ułybin (Ретръ Ивановичъ Улыбинъ), szer., gub. niżnonowogrodzka, pow. łukojanowski, +1.06.1915 r.,
16. Mitrofan Eozorovicz Własow (Миmрофанъ Оеозоровичъ Власовъ), plut., gub. saratowska, +5.06.1915 r.,
17. Michał Zaborowski s. Teodora (Михаииъ Федоровичъ Заборовской ) szer., gub. wileńska, pow. wileński, +28.05.1915 r.,

29 Czernichowski pułk piechoty - polegli i pochowani w Krawcach – Świerczynie

1. Foma Filipow Balagur (Фома Филипповъ Балагуръ), szer., gub. jekaterynosławska, pow. aleksandrowski, + 4.06.1915 r.,
2. Maksim Trofimow Bastriga (Максим Трофимов Бастрига), kpr., gub. jekaterynosławska, pow. aleksandrowski, +4.06.1915 r.,
3. Paweł Nikiforow Bogatow (Павелъ Никифоровъ Богатовъ), szer., gub. pskowska, pow. pskowski, Słobodsk, +4.06.1915 r.,
4. Petr Andreev Boltunov (Петръ Андреевъ Болтуновъ), szer., gub. twerska, pow. rżewski, + 4.06.1915 r.,
5. Filip Erenko (Филиппъ Еренко ), szer.,+4.06.1915 r.,
6. Wasilij Gikaljuk (Василий Гикалюкъ), pchor., +4.06.1915 r., .
7. Josif Gawriłow Gusiew (Иосифъ Гавриловъ Гусевъ), szer., gub. pskowska, pow. pskowski, +4.06.1915 r.,
8. Jegor Emelyanov Ivanicz (Егоръ Емелъяновъ Иваничъ), szer., gub. symbirska, pow. kurmyski, + 4.06.1915 r.,
9. Iwan Jakowlew (Иванъ Яковлевъ), szer., gub. pskowska, pow. pskowski, +4.06.1915 r.,
10. Zacharij Michajłow Kirsanow (Захарий Михайловъ Кирсановъ), szer., gub. twerska, pow. twerski, +4.06.1915 r.,
11. Heinah (Henoch) Mordechaj Kirschenberg (Гейнахъ Мордхай Киршинбергъ), szer., gub. warszawska, Warszawa, +4.06.1915 r.,
12. Pawel Feofanow Koelsnik (Павелъ Феофановъ Коелсникъ), szer., gub. jekaterynosławska, pow. aleksandrowski, Rozdolsk, + 4.06.1915 r.,
13. Wasilij Grigorij Kolpakow (Василий Григорий Колпаковъ), pchor., gub. woroneska, pow. wałujecki, +4.06.1915 r.,
14. Paweł Andrejew Knisz (Павелъ Андреевъ Книшъ), szer., gub. taurydzka, pow. symferopolski, +4.06.1915 r.,
15. Stanisław Malinowski s. Franciszka (Станиславъ Францевъ Малиновский), szer., gub. łomżyńska, pow. ostrowski, +4.06.1915 r.,
16. Wladimir Pietrow Melnik (Владимиръ Петровъ Мелъникъ), szer., gub. taurydzka, pow. symferopolski, zm. z ran 4.06.1915 r.,
17. Iwan Timofiew Merlinow (Иванъ ТимофѢевъ Мерлиновъ), szer., gub. saratowska, pow. chwałyński, +4.06.1915 r.,
18. Arsenij Grigoriew Moszenko (Арсений Григорьевъ Мошенко), szer. gub. jekaterynosławska, pow. aleksandrowski, + 4.06.1915 r.,
19. Aleksiej Kuźmin Niedopytailenko (Алексѣй Кузьминъ Недопытайленко), szer., gub. taurydzka, pow. symferopolski, Symferopol, + 4.06.1915 r.,
20. Nikołajew Spiridon Nikołajew (Николаевъ Спирилопъ Николаевъ), szer. gub. twerska, pow. rżewski, +4.06.1915 r.,
21. Timofij Nikiforov Orivalov (Tимофвй никифоровъ Ориваловъ), szer., gub. symbirska, pow. kurmyski, + 4.06.1915 r.,
22. Iwan Iwanow Panchkow (Иванъ Ивановъ Панчковъ), szer., gub. orłowska, pow. briański, + 4.06.1915 r.,
23. Iwan Naumow Papkow (Иванъ Наумовъ Папковъ), szer., gub. orłowska, pow. siewski , +4.06.1915 r.,
24. Meyer Famenow Szafir (Мейеръ Фаменовъ Шафиръ ), szer., gub. podolska, pow. bałcki, +4.06.1915 r.,
25. Grigorij Benediktow Sztepa (Григорий Бeнедиктовъ Штепа ), kpr., gub. jekaterynosławska , pow. aleksandrowski, Wozniensk, +4.06.1915 r.,
26. Samuel Siergiejew Timochow (Самуилъ СергѢевъ Тимоховъ), szer., gub. jekaterynosławska, pow. aleksandrowski, +4.06.1915 r.,
27. Josif Pawłow Trubicin (Иосифъ Павловъ Трубицинъ), szer., gub. twerska, pow. ostaszowski, Ostaszów, +4.06.1915 r.,
28. Kondratij Matwiejew Werlatyj (Кондратий Матвѣевъ Верлатый), szer., gub. jekaterynosławska, pow. aleksandrowski, +4.06.1915 r.,
29. Ilja Pejsachow Złotolow (Илья Пейсаховъ Злотоловъ), szer., gub. łomżyńska, pow. mazowiecki, Klukowo, +4.06.1915 r.,

Zdjęcia:

1. Rzut poziomy cmentarza wojennego w Świerczynie oraz mapa położenia po ukończeniu prac budowlanych. 1918 rok. OeStA, KA, VL, Rusland, Ukraine und Polen, Ktn 205, Fasz. Bez. Tarnobrzeg, Friedhof - Katasterblatt Swierczyna

2.Widok cmentarna wojennego w Świerczynie. 1918 rok. OeStA, KA, VL, Rusland, Ukraine und Polen, Ktn 205, Fasz. Bez. Tarnobrzeg, Friedhof - Katasterblatt Swierczyna

3. Fragment mapy WIG z 1938 r. z widocznym cmentarzem Krawce –Świerczyna.

4. Krawce - Świerczyny stan z 2018/19 r. Jak widać z wielkiego obiektu w terenie pozostało bardzo niewiele.