Polegli żołnierze czescy na cmentarzu wojennym w Rozwadowie

01.05.2017 15:00

Treść

Autor: Płk SG rez. Tomasz Nowakowski

W jednym z pierwszych moich tekstów umieszczonych na stronie internetowej Fundacji obiecałem opublikowanie listy żołnierzy z Czech. Niestety ogrom pracy, wynikający z konieczności prowadzenia rozległych badań w archiwach krakowskich, warszawskich, wiedeńskich i praskich odsuwał w czasie realizację obietnicy. Nic nie przychodzi łatwo, ale było warto: dziś znamy już personalia 811 poległych, którzy spoczęli na naszej nekropolii. Z całą pewnością wiemy również, że pochowano tu co najmniej 932 żołnierzy Wielkiej Wojny, bo przynajmniej 40 poległych przeniesiono tu później podczas akcji komasacyjnej mniejszych cmentarzy wojennych w okolicy. Jakkolwiek główna część tych wielomiesięcznych badań spadła na mnie, to w istotny sposób wsparli mnie również inni członkowie zespołu badawczego, zwłaszcza Radim, Aneta i Radek.

Bezpośrednim impulsem do powstania tego tekstu stała się długo przekładana i planowana wizyta naszych czeskich kolegów Radima Kapavika i Jirego Vrby, która wreszcie doszła do skutku 23 kwietnia br. Jednym z jej celów była między innymi wizyta na cmentarzu rozwadowskim i ustalenie dalszych kierunków badań archiwalnych oraz innych przedsięwzięć związanych z podobnymi obiektami na terenie dawnego powiatu tarnobrzeskiego. O ile oczywiście trudno jest się czymś większym pochwalić w przypadku Stalowej Woli – Rozwadowa, to już w sąsiednich Zaleszanach, dzięki zaangażowaniu się władz gminy i mieszkańców, tradycyjnie dbających o oba cmentarze wojenne (Kępie Zaleszańskie, nr VIII – 722 poległych, Zbydniów, nr VII - 109 poległych) udało się ostatniej jesieni i wiosną tego roku ustawić trwałe tablice z tekstami o historii cmentarzy i listami poległych opracowanymi przez członków naszego zespołu badawczego. Na tablicach można zobaczyć również zdjęcia i plany pierwotnego wyglądu obu obiektów. Rozważamy jeszcze możliwość montażu drogowskazów na węzłach dróg lokalnych, gdyż dojazd, zwłaszcza do cmentarza na Kępiu, nie jest prosty, mimo że władze gminy w ostatnim okresie podciągnęły tam doskonałą asfaltową drogę. Podobna jest sytuacja w rejonie Tarnobrzega, tamtejsze cmentarze są zadbane, brakuje tam jedynie informacji o poległych, ale tym również planujemy się zająć w dalszej przyszłości.

W porównaniu do takich osiągnięć, nasza rozwadowska nekropolia może pochwalić się jedynie tym, co było możliwe w ramach skromnych środków Fundacji, pozyskiwanych głównie z kwest i oczywiście dzięki zaangażowaniu oraz pracy kilku osób. Stanęły więc tymczasowe krzyże z tabliczkami nawiązującymi do oryginałów z epoki, rozpoczęliśmy konserwację nagrobka z mogiły nr 225, w której spoczął m.in. Ers. Res. Inft. Władysław Bożek z 17 LIR „Rzeszów”, poległy w dniu 9.10.1914 r. czyli zaraz po wyparciu Rosjan za San. Pochodził on z Łopuszki pod Przeworskiem, a nagrobek z piaskowca wystawiła jego rodzina jeszcze przed 1918 r. Jedynym problemem jest tu niemożliwość odtworzenia zdjęcia, które pierwotnie znajdowało się na tablicy inskrypcyjnej. Jest też baner na bramie cmentarza wojennego z moim dość szczegółowym tekstem poświęconym historii cmentarza, wg stanu badań na wrzesień 2016 r. Martwi brak wsparcia ze strony władz miasta, do których w swoim czasie zwróciłem się pisemnie z propozycją wsparcia finansowego rekonstrukcji nagrobka W. Bożka i ufundowania metalowych tablic informacyjnych, mogących przejąć funkcję, nietrwałego przecież, baneru. Wspomniane tablice mogłyby również zawierać znaną dzisiaj listę 811 poległych pochowanych w Rozwadowie – byłby to jedyny przypadek, w którym byłbym skłonny ją w całości upublicznić na tym etapie badań. Gdyby przy tym zmieniło się podejście obecnego właściciela terenu, dawało by to możliwość aplikowania o środki finansowe Austriackiego Czarnego Krzyża, czy np. z ministerstw obrony Republiki Czeskiej i Republiki Węgierskiej.

Poniżej podaję listę 53 poległych, którzy urodzili się lub też zamieszkiwali na tzw. Ziemiach Korony Czeskiej (Czechy i Morawy). Tu uwaga: dla niektórych z nich, wywodzących się z zachodniej części Czech, niewątpliwie językiem ojczystym był niemiecki, dotyczy to przeważnie osób służących zawodowo w armii austro-węgierskiej. Uwzględniłem jedynie część danych odnoszących się do poległych znalezionych w archiwach krakowskich, wiedeńskich i praskich, w szczególności stopień wojskowy /w oryginalnej pisowni/, jednostkę wojskową, miejsce urodzenia lub zamieszkania. Datę śmierci ograniczyłem wyłącznie do daty rocznej. Jak na razie, najlepszym komentarzem do poniższej listy pozostaje mój wykład, wygłoszony wiosną 2016 r. w Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli, dostępny na YouTube https://www.youtube.com/watch?v=H5k16Y-KfF8 .

1. Inft. Anderle Jaroslav, LIR 30, Lhota Uretička, Pardubice, Czechy, + 1915

2. Ldst. Inft. Blazek Karl, Lst.Bez.Kdo. 28, Pisek, Czechy, + 1914

3. Hptm. Botte Anton Ludwig, LIR 17, Nimes, Leipa, Czechy, + 1914

4. Inft. Bubak Josef, LIR 30, Veska, Pradovitz, Czechy, +1915

5. Ers. Res. Inft. Celechovsky Metod, IR 3, Majetin, Olmunc, Morawy, + 1914

6. Res. Korp. Danek Augustin, IR 3, Teschnovitz, Kromeřiž, Morawy, + 1914

7. Ers. Res. Inft. Danek Frantisek, IR 3, Brno Kralovo Pole, Morawy, + 1914

8. Inft. Dvořak Franz, IR 99, Nuslau, Auspitz, Morawy, + 1916

9. Ut. Jg. Feistmantel Eduard, TKJ 4, Stare Hute, Pribram, Czechy, +1914

10. Kdtt idR. Forman František, IR 93, Jaromiežice, M. Budvic, Morawy, + 1914

11. Kdtt idR. Frimel Josef, TKJ 3, Rechenberg, Czechy, + 1914

12. Inft. Frola Jan, IR 3, Hradisch, Sonka, Morawy, + 1914

13. Inft. Joksch Andžej, IR 99, Popice, Hustopece, Morawy, + 1916

14. Pion. Juřic Antonin, PB 9, Noniechov, Hradiste, Czechy, + 1914

15. Gfrt. Kania Leopold, IR 54, Spalov, Hranice, Morawy, + ?

16. Inft. Kopecki Josef, LIR 30, Neznašov, Dvur Kralove, Czechy, + 1915

17. Inft. Krusnia Alois, LIR 11, Praga, zam. Nechanitz, Hradec Kralove, + 1915

18. Inft. Kunz Josef, LIR 8, ?, Czechy, + 1915

19. Inft. Kuzela Alois, IR 3, Uhersky Brod, Bojkovice, Morawy, + 1914

20. Lst. Inft. Kyr Frantisek, Lst. Ettapenbaon 505, Kneždub, Hodonin, Morawy, + 1915

21. Kan. Lacheta Richard, FstAR 2, Nove Sedlice, Opava, Śląsk Ciesz., + 1914

22. Res. Inft. Tit. Gfr. Malinka Franz, IR 3, Sližany, Kromeřiž, Morawy, 1914

23. Inft. Maly Anton, LIR 30, Opatovice, Pardubice, Czechy, + 1915

24. Inft. Matys František, LIR 30, Lhota n/Kostelcem, Nachod, Czechy, + 1915

25. Res. Inft. Michalka Emil, IR 1, St. Lublice, Opava, Śląsk Ciesz., + 1914

26. Inft. Mrlina Jan, IR 3, Valaske Mezeriči, Srpthal, Morawy, + 1914

27. Res. Inft. Otto Karl, IR 3, Ung. Hradisch, Kunovitz, Morawy, + 1914

28. Zgsf. Pesek Jaroslav, FJB 1, Vodochod, Raudnitz, Czechy, + 1914

29. Res. Inft. Tit. Gfr. Petruzela Jan, IR 3, Vlaske Mezeriči, Bestrič, Morawy, + 1914

30. Inft. Popelka Josef, IR 3, Uhersky Brod, Strane, Morawy, + 1914

31. Inft. Potuczek Anton, LIR 8, Lomniec Dln, Idlove Czechy, + 1915

32. Zgsf. Prohaska Frantisek, IR 28, ?, + 1914

33. Drag. Ptaček Jan, DR 1, Borova, Nachod, Czechy, + 1914

34. Inft. Schinagl Josef, IR 99, Vlk. Grillovice, Znojmo, Morawy, + 1916

35. Hptm. Schmidt Alois, TKJ 4, Praga, Czechy, + 1914

36. Inft. Schmidt Jan, IR 74, Nezmešov, Trutnov, Czechy, + 1917

37. Lst. Inft. Schuh Heinrich, IR 8, Jetzles, Waidorfen, Czechy, + 1916

38. Inft. Šedivy Jan, LIR 30, Zdobnice, Rokytniec, Czechy, + 1915

39. Inft. Seibt Oswald, LIR 10, Morchenstern, Gablona, Czechy, + 1916

40. Kan. Seidl Leopold, LHD 21, Vesely, Klattau, Czechy, + 1916

41. ? Seidler Josef, ?, Prostejov, Morawy, + 1914

42. Inft. Skywera Josef, IR 99, Roketnice, Vsentin, Morawy, + 1916

43. Inft. Stindl Jakob, LIR 30, Pazucha, Litomysl, Czechy, + 1915

44. Sch. Studecky Jan, SchR 8, Kosaž, Smichov, + 1918

45. Inft. Trlica Jan, IR 3, Hovezi, Vsetin, Morawy, + 1915

46. Inft. Tykal Jan, LIR 30, Malšova, Lhota, Hradec Kralove, Czechy, + 1916

47. Inft. Vancura Josef, LIR 30, Spisovice, Zdechovice, Czechy, + 1915

48. Inft. Vetter Leopold, IR 99, Urspitz, Nikolsburg, Morawy, + 1916

49. Gfrt. Vlašny Karl, IR 54, Vitkovice, Moravska Ostrava, + ?

50. Inft. Vondra Frantisek, LIR 30, Držkov, Semily, Czechy, + 1915

51. Inft. Walda Anton, IR 99, Sobkovce, Budvitz, Morawy, + 1915

52. Ein. Frw. Tit. Korp. Waschitza Alfred, IR 99, Znojmo, Morawy, + 1916

53. Inft. Zemann Josef, LIR 30, Vostrentin, Holice, Pardubice Czechy, + 1915

Oprócz wyżej wymienionych jeszcze kilku poległych pochowanych w Rozwadowie, sądząc z nazwiska, miało czeskie pochodzenie. Niestety, w dokumentach brak jest innych danych mogących to potwierdzić. Można jednak już przyjąć, że liczba znanych nazwisk nieznacznie wzrośnie, bo nadal trwa badanie dostępnych zasobów archiwalnych.

Na zakończenie dobra informacja, być może w najbliższym czasie uda się wyjaśnić, kiedy nagrobek Lt. Karla Bauera znalazł się w dzisiejszym miejscu, czyli w poprzek kwatery oficerskiej. Warto też wspomnieć, że ostatnio ktoś odwiedził to miejsce, pozostawiając wstążkę w narodowych barwach węgierskich. Jak zwykle na końcu, proszę czytających ten tekst, o skany wszelkich starych zdjęć, na których widać choćby fragment cmentarza wojennego z różnych okresów, począwszy od 1914 r. czy jakichkolwiek fotografii przedstawiających Rozwadów w latach 1914-18. Można je przekazać drogą elektroniczną na adres wskazany na stronie Fundacji lub osobiście na wskazany kontakt, albo po prostu do Muzeum Regionalnego.

	Jesienią ubiegłego roku na cmentarzu wojennym w Kępiu Zaleszańskim (nr VIII) stanęły tablice z historią powstania i listą poległych obejmującą 137 spośród pochowanych tu 722 żołnierzy, powstałe w wyniku pracy naszego zespołu badawczego. W znacznej mierze odtworzenie listy poległych było możliwe dzięki źródłom zachowanym w Polsce, choć część danych pochodzi z archiwum wiedeńskiego. Tutejszy cmentarz jest drugim co do wielkości w okręgu tarnobrzeskim i również jest bardzo dobrze utrzymany przez mieszkańców i władze gminy, które m. in. ostatnio wyasfaltowały drogę prowadzącą do niego.
	Cmentarz wojenny w Zbydniowie (nr VII), na którym spoczywa 109 poległych jesienią 1914 r. żołnierzy austro-węgierskich, zawsze był utrzymywany w dobrym stanie. Obecnie stanowi przykład, jak dbać o takie obiekty. Jedyne czego dotychczas brakowało, to informacji o obiekcie i listy poległych, co staraniem członków naszego zespołu badawczego i władz gminy zostało uzupełnione przed Wielkanocą. Koledzy z Czech wsparli nas w tym, przeprowadzając kwerendy w wiedeńskim Archiwum Państwowym.
	Cmentarz w Chmielowie (pod Tarnobrzegiem) ze względu na szkody górnicze parokrotnie przenoszono. Ostatecznie nadano mu niemal monumentalną formę, nawiązującą w części do realizacji Hansa Mayra.
	Najstarszym elementem cmentarza w Chmielowie jest dębowy krzyż w centralnej części obiektu. Ustawiono go w okresie II Rzeczypospolitej w miejsce pierwotnego krzyża z ok. 1916 r..
	Tak wygląda obecnie cmentarz wojenny w Tarnobrzegu, był to trzeci co do wielkości cmentarz w okręgu (236 poległych). Jakkolwiek kontrowersyjny był pomysł położenia betonowych płyt na mogiłach, to stanu utrzymania cmentarza można jedynie pozazdrościć. Sprzed 1918 r. pochodzi krucyfiks z daszkiem umieszczony w centralnej części obiektu. W materiale krzyża zachowała się część oryginalnej substancji, ale skutkiem podgniwania od dołu wielokrotnie go skracano. Z tego względu podczas jednego z remontów podniesiono wysokość kamiennego postumentu, w każdym razie jego podstawa pochodzi z epoki.